नारायणगड, जुन्नर तालुक्यातील नारायणगावजवळ, पुणे-नाशिक राष्ट्रीय महामार्गावर, समुद्रसपाटीपासून ८७६ मीटर उंचीवर आहे. हा किल्ला त्याच्या उंचीच्या दृष्टीने लहान असला तरी त्याच्या चारही बाजूंनी असलेल्या नैसर्गिक कातळकड्यांमुळे हा एक मजबूत गिरिदुर्ग मानला जातो. किल्ला दोन शिखरांमुळे दूरवरून ओळखला जातो, ज्यामुळे या भागात आलेल्या पर्यटकांचे लक्ष त्याच्याकडे सहज आकर्षित होते.
नारायणगडाच्या पायथ्याला वसलेले मुकाई मातेचे मंदिर अत्यंत देखणे आहे. हे मंदिर किल्ल्यावर चढण्याच्या आधीचे प्रमुख स्थान आहे. जुन्नर तालुक्यातील सर्वात तरुण किल्ला अशी याची ओळख आहे. मंदिराच्या मागील बाजूस एक सुंदर पायवाट आहे, जी थेट गडावर जाते.
गडाच्या शिखरावर असलेले हस्तमाता मंदिर एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्वाचे स्थान आहे. हस्ताबाईची मूर्ती “महिषासुरमर्दिनी” या स्वरुपात शस्त्रसज्ज अवस्थेत आहे. येथे दरवर्षी नागपंचमी व दसऱ्याच्या दिवशी मोठी यात्रा भरते, ज्यात स्थानिक लोक आणि पर्यटक मोठ्या संख्येने सहभागी होतात. मंदिरासमोर उभी असलेली जुनी दगडी दीपमाळही लक्षवेधी आहे.
मंदिराच्या पूर्वेकडे असलेल्या झाडीत काही वाड्याचे अवशेष आढळतात. वाड्याच्या प्रवेशद्वाराजवळ गणेश पट्टी दिसून येते. याच ठिकाणी पंख असलेले दोन शरभ शिल्पे पहावयास मिळतात.
गडावरच्या पाण्याच्या टाक्यांचा समूह एक महत्त्वपूर्ण आकर्षण आहे. यातील पाच टाक्या गडावर सर्वाधिक मोठ्या आहेत. या टाक्यांच्या वापरामुळे गडावरील पाण्याची गरज भागवली जायची. दक्षिणेकडे अजून एक टाके आहे, जे किल्ल्यावर जाणाऱ्या मार्गाच्या बाजूला आहे.
उत्तर-पूर्व बाजूस असलेले नारायण टाके विशेष आहे. हे टाके अगदी जमिनीशी समतल असून, त्यात उतरण्यासाठी पायऱ्याही आहेत. हे टाके कातळ कोरीव कलेचे उत्तम उदाहरण असून या टाक्यावर एक शिलालेख सुध्दा खोदलेला दिसून येतो.
गडाच्या उत्तर बाजूस तटबंदीमध्ये बांधलेली चोर दिंडी पहावयास मिळते. जुन्नर तालुक्यातील इतर ५ गिरीदुर्गांवर चोर दिंडी हा प्रकार पहावयास मिळत नाही. नारायण गडावरील हि चोर दिंडी आवश्य पहावी अशी आहे.
या किल्ल्याचे प्रमुख बांधकाम बाळाजी विश्वनाथांच्या काळात झाले, ज्यात किल्ल्याची तटबंदी समाविष्ट आहे. पुढे नानासाहेब पेशव्यांनी किल्ल्याचे बांधकाम पूर्ण केले. पहिल्या बाजीराव पेशव्यांशी नारायणगडाचा विशेष संबंध होता. छत्रपती शाहू महाराजांनी बाजीरावांना पेशवे पदाची सूत्रे दिली तेव्हा नारायणगाव आणि नारायणगडाचा सरंजाम त्याला दिला गेला होता.
या किल्ल्याच्या आसपासचा इतिहासही रोचक आहे. १९४२ मध्ये महात्मा गांधींच्या “भारत छोडो” आंदोलनादरम्यान नारायणगावातील स्थानिक नागरिकांनी नारायणगडावर राष्ट्रध्वज फडकवला होता, ज्यामुळे इंग्रज पोलीस या गावकऱ्यांचा शोध घेण्यासाठी आले होते.
गडाच्या माथ्यावरून उत्तरेला ओझरचा तलाव व येडगांव धरण यांचे विहंगम दृश्य दिसते. शिवनेरी किल्ल्याचे धुक्यातून उठणारे शिखर आणि दक्षिणेकडे खोडद गावाचे दृश्य हे आपल्या मनाला भारावून टाकते. गडाच्या परिसरातील हिरवळ आणि झाडांच्या आच्छादनामुळे येथे येणाऱ्या पर्यटकांना एक अद्वितीय अनुभव मिळतो.
कसे पोहोचाल: पुणे शहरापासून ९० कि.मी. अंतरावर असलेल्या नारायणगावातून खोडद मार्गे नारायणगडावर पोहोचता येते.
प्रवेश: मुकाई मातेच्या मंदिराच्या मागील पायवाटेने गडावर जाण्यास बांधीव पायरीमार्ग आहे.
सुविधा: गडाच्या पायथ्याला पाण्याची सोय उपलब्ध आहे. तसेच मार्गदर्शक फलक पर्यटकांच्या सोयीसाठी लावलेले आहेत.
उमेदवाराचे नांव | गाव | मोबाईल नंबर |
---|---|---|
भाग्येश किशोर वारुळे | गुंजाळवाडी | 7057875870 |
गणेश दत्तात्रय फाकटकर | नारायणगांव | 8237929662 |
अविनाश गौतम म्हस्के | धनगरवाडी | 8530158577 |
गणेश हरिश्चंद्र मेहेर | आळेफाटा | - |
शोभना राजू दुशिंग | धनगरवाडी | 9665538404 |
भाग्येश किशोर वारुळे | गुंजाळवाडी | 7057875870 |
निखिल रमेश शिंदे | उंडेखडक | 9356804752 |