कुकडेश्वर मंदिर
कुकडेश्वर शिवालय हे महाराष्ट्रातील जुन्नर तालुक्यातील पुर गावात स्थित एक पुरातन शिवमंदिर आहे. हे मंदिर महाराष्ट्रातील प्राचीन दगडी मंदिरांपैकी एक आहे आणि अखंड दगडात कोरलेले कोरीव काम आणि स्थापत्य कलेचा उत्तम नमुना म्हणून ओळखले जाते. कुकडेश्वर मंदिराची निर्मिती शिलाहार काळात इ. स. ७५० ते ८५० च्या दरम्यान झाली असली, तरी काही लोक त्याला पांडवकालीन मानतात. हे मंदिर कुकडी नदीच्या तीरावर वसलेले आहे, आणि याच ठिकाणी कुकडी नदीचा उगम होतो.
कुकडेश्वर मंदिर पुणे जिल्ह्यातील जुन्नरपासून १५ किलोमीटर अंतरावर कुकडी नदीच्या तीरावर स्थित आहे. हे 12 व्या शतकातील शिवमंदिर हेमाडपंथी स्थापत्यशास्त्रानुसार बांधले गेले आहे. मंदिराच्या उत्तरेस कुकडी नदी वाहते, ज्यामुळे मंदिराचे सौंदर्य अधिकच वाढते.
इतिहास
शिलाहार वंशातील राजांनी जुन्नर प्रदेशात अनेक मंदिरांचे निर्माण केले, त्यापैकी कुकडेश्वर मंदिर हे एक महत्त्वाचे शिवालय आहे. कपर्दिन, पुलशक्ती, झंझ, वज्जड, चित्तराजा, मुन्मुणी, अनंतदेव, अपरादित्य, केशीदेव, आणि शेवटचा सोमेश्वर हे शिलाहार घराण्याचे प्रमुख राजे होते, ज्यांनी या परिसरात आपले राज्य स्थापित केले. त्याच काळात कुकडेश्वर मंदिराचे बांधकाम करण्यात आले.
मंदिराची स्थापत्यशैली आणि शिल्पकला शिलाहार कालखंडातील उच्च दर्जाची आहे. काही विद्वानांच्या मते, शिलाहार राजांनी पांडवकालीन किंवा अन्य पुरातन मंदिरांचे पुनर्बांधणी केली असावी, म्हणूनच कुकडेश्वर मंदिराला पांडवकालीन म्हटले जाते.