अंबा -अंबिका लेणी जुन्नर तालुक्यातील मानमोडी टेकडीवर स्थित आहेत. या प्राचीन लेण्यांचा धार्मिक आणि सांस्कृतिक वारसा उल्लेखनीय आहे. येथे आंब्याच्या झाडाखाली विराजमान जैन देवता अंबिकेची मूर्ती आहे, ज्यावरून या लेण्यांना ‘अंबा-अंबिका’ हे नाव मिळाले आहे.
आकर्षक ठिकाणे
बौद्ध विहार: बौद्ध भिक्षूंनी वापरलेल्या विहारांची संख्या येथे लक्षणीय आहे. येथे पाण्याची कुंडे आणि ध्यानगृह आहेत.
चैत्यगृह: हे चैत्यगृह रिकामे असून त्याची निर्मिती अपूर्ण आहे. तथापि, याचे वास्तुशिल्प विशेष लक्षवेधी आहे.
शिलालेख: लेण्यांच्या बाहेर कोरलेले ब्राह्मी लिपीतील शिलालेख, ज्यांतून इथल्या इतिहासाची माहिती मिळते.
जैन मूर्ती: जैन देवता अंबिकेची मूर्ती, जी आंब्याच्या झाडाखाली बसलेली आहे, हे या ठिकाणाचे मुख्य आकर्षण आहे.
इतिहास
अंबा-अंबिका लेणींची निर्मिती इ.स.पूर्व पहिल्या शतकात झाली होती. प्रारंभी ही लेणी बौद्ध धर्मासाठी होती, परंतु नंतर ती जैन धर्मीयांसाठी महत्त्वाची बनली. या लेण्यांमध्ये ब्राह्मी लिपीतील शिलालेख आढळतात, ज्यातून या लेण्यांच्या इतिहासाची आणि त्या काळातील जीवनशैलीची माहिती मिळते. शिलालेखांमध्ये दाखल झालेल्या दानधर्मांचे आणि जैन संघाच्या निवासाचे उल्लेख आहेत.