पिंपळगाव जोगा धरण हे महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यात स्थित एक महत्त्वपूर्ण धरण आहे. हे धरण जुन्नर तालुक्यातील पिंपळगाव जोगा या गावाजवळ वसलेले आहे आणि पुष्पावती नदीवर बांधण्यात आले आहे.
पर्यावरणीय आणि सामाजिक परिणाम:
धरणाच्या बांधकामामुळे परिसरातील अनेक गावांमध्ये पाण्याचा स्तर वाढला आहे, ज्यामुळे पाणीटंचाईच्या समस्येचा निवारण झाला आहे. परंतु, धरणामुळे काही गावांना विस्थापित व्हावे लागले होते. विस्थापित लोकांना पुनर्वसन सुविधा आणि नुकसानभरपाई देण्यात आली आहे.
पिंपळगाव जोगा धरण हे एक आकर्षक पर्यटन स्थळ आहे. धरणाच्या आसपासचा निसर्ग, शांत वातावरण, आणि जलाशयाचा अद्वितीय दृश्य पर्यटकांना आकर्षित करतो. पावसाळ्यात आणि हिवाळ्यात या भागात विशेषतः पर्यटकांची गर्दी होते.
पिंपळगाव जोगा धरण जुन्नर तालुक्यातील एक महत्त्वपूर्ण जलस्रोत आहे, ज्यामुळे परिसरातील शेती, पिण्याचे पाणी पुरवठा, आणि पर्यावरणीय संतुलन राखण्यात मदत होते. या धरणामुळे जुन्नर तालुक्यातील जीवनात सकारात्मक बदल झाले आहेत
धरणाचे उद्दीष्ट:
पिंपळगाव जोगा धरणाचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे सिंचन, पिण्याचे पाणी पुरवठा, आणि जलविद्युत निर्मिती करणे आहे. या धरणामुळे परिसरातील शेतीसाठी आवश्यक असलेल्या पाण्याची पूर्तता होते तसेच पिण्याचे पाणीही उपलब्ध होते.
धरणाची वैशिष्ट्ये:
धरण पाणलोट क्षेत्रात पावसाळ्यात, विशेषतः जुलै-ऑगस्ट दरम्यान, परदेशी पाहुणे फ्लेमिंग पक्ष्यांचे आगमन होते. हजारो मैलांचा प्रवास करून नित्यनेमाने हे पक्षी दरवर्षी याठिकाणी येतात. गेल्या सात-आठ वर्षांपासून या पक्षांची विविध रूपे येथे पाहायला, अनुभवायला मिळतात. फ्लेमिंगो पक्षांच्या सहा प्रजाती जगभर आढळतात, परंतु भारतात ग्रेटर व लेझर या दोन प्रजाती आढळतात.
फ्लेमिंगो हा पाण्यात राहणारा पानपक्षी आहे, आणि त्याचा अधिवास धरण, तलाव, नद्या, खाड्या, जलाशये अशा ठिकाणी प्रामुख्याने आढळतो. चिखलातील शेवाळ हे या पक्षाचे मुख्य अन्न आहे. पाण्यातील तळाशी असणारे चिखलातील शेवाळ मिळवण्यासाठी त्याच्या मानेत, पायात अनुकूल असे बदल दिसून येतात. पाण्यात उभे राहता यावे म्हणून त्याच्या पायाची रचना दोन फुटापर्यंत असते. पायातील नखांमध्ये कातडीचा पातळ पडदा आढळून येतो, ज्यामुळे तो चिखलात सहजपणे चालून अन्न गोळा करू शकतो.
फ्लेमिंगोची मान ही पायाप्रमाणेच लांब असते, त्यामुळे पाण्यातील अन्न शोधून काढणे आणि उडताना शरीराचा समतोल साधण्यासाठी या उंच मानेचा त्याला उपयोग होतो. त्याची चोच गुलाबी रंगाची व बाकदार असून, काळसर रंगाची छटा असते. इतर पक्षांपेक्षा त्याची चोच वेगळी आहे. हा पक्षी मान खाली करून चिखलावर सरकत पुढे चालतो, आणि त्याच्या चोचीची रचना अन्न शोधण्यासाठी विशेषतः अनुकूल आहे.
त्याने मान खाली केली की चोच अलगद चिखलावर टेकते आणि त्यातून अन्नघटक शोषून घेतो. चिखलातील अन्नघटक शोधण्यासाठी हा पक्षी विशिष्ट असा नाच करतो, ज्यामुळे पाण्याच्या तळाशी असणारे अन्नघटक मिळवता येतात.